ستون فقرات
ستون فقرات (Spinal Column)
ستون فقرات به اختصار، از چه اجزایی تشکل شده است و نقش آن در فعالیت های انسان چیست؟ چگونه در عین ظرافت و پیچیدگی از نخاع نرم و آسیب پذیر محافظت می کند؟ انحنا طبیعی آن چیست؟ در این نوشتار با زبانی ساده به این پرسش ها پاسخ داده می‌شود.
پیشرفت انسان مدیون قدرت مغزی و نحوه راه رفتن “بر روی دو پا و به صورت قائم” می باشد و انسان این نحوه راه رفتن را مدیون ستون فقرات می باشد، حتما با این چند جمله سوالی ذهن پویای شما را غلغلک می‌دهد. کاملاسوال به جایی است ، حالت قائم را به پیشرفت بشر چه ربطی؟
پاسخ ساده است راه رفتن روی دوپا دست را آزاد میکند و با مجموعه مغز خلاق و شست پیچیده دست، انسان قابلیت خلق پیشرفت های فراوان و خارق العاده در عرصه های گوناگون را پیدا میکند.
و می رسد به قله های غیر قابل تصور و به گفته سعدی: “رسد آدمی به جایی که به جز خدا نبیند”
کمی بیشتر در مورد ساختار پیچیده ستون فقرات توضیح می دهم که چگونه می تواند در عین ارائه قامتی استوار به انسان قابلیت انجام حرکات ظریف و پیچیده در عرصه ورزش، هنر و زندگی روزمره را بدهد.
ستون فقرات از ۳۴-۳۵ مهره تشکیل شده است که شامل ۷ مهره گردنی، ۱۲ مهره پشتی، ۵ مهره کمری، ۵ مهره خاجی و ۳-۴ مهره دنبالچه می باشد. مهره های خاجی و دنبالچه به هم چسبیده اند و دیسک بین مهره ندارند ولی ناحیه گردن، پشت و کمر بین هر دو مهره دیسک بین مهره قرار دارد. که موجب چرخش، خمش و حرکات ظریف انسان در حیطه های مختلف می شود.
ستون فقرات گردنی
ستون فقرات در بالا بوسیله مهره اول گردنی که اطلس(Atlas) نامیده می‌شود، به جمجمه وصل می‌شود. این اتصال به نحوی است که علیرغم دامنه زیاد حرکاتش محافظت نخاع هم انجام می‌شود. این قابلیت مدیون اتصالات قوی رباطی (Ligaments) می باشد.
مفصل جمجمه و مهره اول گردنی در بالای ستون فقرات گردنی قرار دارد و توسط رباط های بسیار قوی تشکیل می شود و محافظت از سیستم مرکزی کنترل قلب و تنفس را دارا می باشد و ستون فقرات گردنی از پایین به اولین مهره پشتی وصل می‌شود. اتصالات رباطی و عضلات گردنی هم به همه هفت مهره گردنی وجود دارد.
ستون فقرات پشتی
ستون فقرات پشتی از بالا به مهره هفتم گردنی اتصال دارد. اتصال به مهره اول کمری در پایین توسط مهره دوازدهم پشتی انجام می‌شود.
این ناحیه ستون فقرات (دوازده مهره پشتی) با اتصال به دوازده دنده از پشت و اتصال دنده ها در جلو به جناق سینه قفسه صدری را تشکیل می دهند که وظیفه خطیر محافظت از قلب و ریه (دو عضو حیاتی بدن) را به عهده دارند. در نتیجه این اتصالات حرکات ستون مهره پشتی از همتایان گردنی و کمریش کمتر است.
ستون فقرات کمری
ستون فقرات کمری که از پنج مهره درست شده و درشت ترین و قوی ترین مهره های ستون فقرات می باشد. و به دلیل قرار گیری که در ناحیه انتهایی ستون فقرات می باشد توانایی تحمل بارگزاری در شرایط سخت را دارند. ستون فقرات کمری در بالا با مهره دوازدهم پشتی اتصال دارد.
مهره پنجم کمری در پایین بوسیله رباط و عضلات قوی به مهره اول خاجی (Sacrum) و لگن متصل می‌شود. پنج مهره کمری با کمک عضلات قوی شکم در چهار لایه و پرده دیافراگم در بالا و حفره لگن در پایین حفاظت اعضا داخل شکم و لگن ( معده، کبد، مثانه .. ) را برعهده دارند.
با توضیحات فوق مشخص می شود که پرده دیافراگم بین حفره شکم و حفره قفسه سینه قرار داشته و این دو قسمت را کاملا از هم مجزا می کند و در صورتیکه به هر دلیل نقصی در عدم تشکیل این پرده سبب خروج احشای شکمی مثل روده یا معده داخل فقسه صدری و سبب مشکلات اساسی برای بیمار می شود که به آن فتق دیافراگماتیک می گویند.
ستون فقرات خاجی
ستون فقرات خاجی (Sacrum ) که پنج مهره بدون دیسک دارد ( پنج مهره به یکدیگر چسبیده و استخوان واحدی را تشکیل می‌دهند) در خلف حفره لگن قرار دارد، از بالا به مهره پنجم کمری وصل است. اتصال و استخوان خاجی از پایین با دنبالچه مفصل می شود.
دنبالچه (Coccyx)
دنبالچه زائره متحرک انتهای تحتانی ستون فقرات است. که با اتصالات رباطی و عضلانی در نگهداری کف لگن (مثانه و مقعد) نقش به سرایی دارد.
ساختار هر مهره چگونه است؟
هر مهره از جسم مهره در جلو و زوائدی در خلف تشکیل شده و زوائد خلفی به نحوی به جسم مهره اتصال می‌یابد که سوراخ مهره را درست میکند. از روی هم قرار گرفتن جسم‌های مهره که در جلو قرار دارند ستونی بوجود می آید که استقامت اصلی ستون مهره را بوجود می آورد.
و در ناحیه میانی از روی هم قرار گرفتن سوراخ مهره ای لوله ای به نام کانال مهره ای (Spinal Canal) درست می شود. درون این لوله مغز حرام یا نخاع شوکی ( Spinal Cord) قرار دارد که رابط سیستم کنترلی مغز با اندام‌ها و احشای داخل قفسه سینه و شکم می باشد.
دیسک بین مهره ایی وظیفه کاهش ضربات به ستون مهره را دارد از طرفی هم حرکات چرخشی و جانبی ستون مهره را به عهده دارد.
دیسک بین مهره یعنی دقیقا کجا قرار دارد؟ بین دو جسم مهره مجاور.
پس در قدام ستون مهره قرار دارد لذا در خلف مهره دیسک نداریم. لوله نخاعی هم که حاوی مغز حرام است و نمی تواند دیسک داشته باشد. تا حدودی روشن شد اگر از پوست ناحیه پشت ستون فقرات وارد شویم ابتدا زوائد خلفی جانبی قرار دارد، بعد از آن می رسیم به ناحیه میانی که لوله نخاع و حاوی مغز حرام است، از همه قدام تر جسم مهره و دیسک بین آنها قراردارد.
فعلا تا حدودی با سازمان ستون مهره آشنا شدیم بپردازیمفیزیک و ریاضی هر دو پایه واصل علوم هستند.
عزیزانی که در این دو رشته تخصص دارند میدانند میله صاف و میله انحنا دار کدام مقاومتر هستند، ستون فقرات همانگونه که میدانیم در طول روز فشارهای زیادی را تحمل میکند بنابراین به موجب قانون ذیل توانایی بالایی در تحمل فشار زندگی روزمره ، ورزشی، … دارد. مشروط به اینکه نحوه استفاده صحیح انرا بدانیم.
در حالت طبیعی اگر از روبرو به آن نگاه کنیم مستقیم و صاف است و اگر از نیمرخ (پهلو) به آن نگاه کنیم چند انحنا (خمش) به جلو و عقب دارد که کاملا طبیعی و حساب شده می باشد.
انحناهای در انسان نرمال در نمای نیمرخ چهار انحنای طبیعی داریم که طبق قانون Euler سبب افزایش تحمل ستون فقرات نسبت به ستونی بدون انحنا می شود. (براساس این قانون ستونی که چهار خمش دارد -ستون فقرات انسان- ۱۷ برابر ستون صاف قابلیت بارگزاری دارد.)
حرکات ستون فقرات در تمامی سطوح انجام میپذیرد که باعث کارایی بالا انسان میباشد. بهداشت بدن ایجاب میکند از حرکات ناگهانی، شتابزده وحرکاتی که بدنمان به آنها عادت ندارند پرهیز نماییم. ورزشکار حرفه ای در سطح جهانی هم اگر بخواهد خارج از ورزش حرفه ایش حرکت جدیدی بدون آمادگی انجام دهد قطعا احتمال آسیب ستون فقراتش بالا خواهد بود.
