اسکولیوز با علت نامشخص (Idiopathic Scoliosis)
اسکولیوز یا انحراف ستون فقرات یکی از مشکلات ستون فقرات است که در بیشتر موارد از نوجوانی شروع می شود و نیاز به تشخیص به موقع و مراجعه به پزشکان جراح ستون فقرات دارد. در این مطلب به بررسی آن می پردازم. و لازم میدانم بابت تاخیر ارتباطی با شما عزیزان به دلایل گرفتاری کاری عذرخواهی نموده و سعی میکنم جبران نمایم.
علل ایجاد بیماری اسکولیوز به علت نامشخص
اسکولیوز به علت نامشخص (ایدیوپاتیک اسکولیوز) شروع میکنم. اگر بدون علت نامشخص دچار انحراف جانبی ستون فقرات شویم به آن اسکولیوز ایدیوپاتیک گفته می شود. ممکن است علت های مختلف برای آن ذکر شود:
۱. کمبود بعضی از مواد مثل ویتامینD ، B12،یا ملاتونین ، روی
۲. اختلال عصبی عضلانی نهفته
۳. تغییرات محیطی فیزیکی
البته هیچ کدام از موارد فوق ثابت شده نیست
انواع اسکولیوز
۱. علت نامشخص ایدیوپاتیک
۲. مادرزادی به علت نقص از دوران جنینی حادث می شود و بیشتر در ازدواجهای فامیلی دیده می شود.
۳. اختلات سیستم اعصاب مرکزی در هنگام تولد مثل فلج مغزی
۴. اختلالات اعصاب محیطی مثل پولیومیلیت( فلج اطفال)
۵. تومورهای اعصاب مرکزی محیطی مثل نوروفیبروماتوز(Neurofibromatosis)
۶. و یا به علت عدم تساوی اندام های تحتانی
تشخیص بیماری
اسکولیوز ایدیوپاتیک یا همان انحراف جانبی در سنین کمتر از ۱۸ سال که در دختران بیشتر است. اوایل تشخیص مقداری مشکل می باشد. دقت نظر مادران در این سن وسال خیلی مهم است. به دلایل مختلف که طبیعی هم هست، نوجوانان خیلی مایل نیستند در مورد تغییرات بدنشان صحبتی داشته باشند و بهتر هست که به روشی که احساساتشان جریحه دار نکنیم و تحکم نداشته باشیم و با دقت این مسئله را پیگیری نمائیم.
اگر از شخص بخواهیم به جلو خم شود مثل رکوع در نماز؛ البته در این حالت دستها روی زانو نباید قرار بگیرد دو کف دست باید رو بروی هم باشد و به جلو خم شویم. تست بسیار ساده ی است. حین انجام این تست لباس چسبان پوشیده باشید.
با خم شدن به جلو دو طرف ستون فقرات از نظر نگاه باید مثل هم باشند. اگر عدم تقارن داشته باشد نیاز به مراجعه پزشک جراح ستون فقرات هست. اگر زود تشخیص داده شود معمولا با روشهای خیلی ساده ممکن هست حتی با ورزش و یا پیگیری ساده برطرف شود.
ولی اگر تشخیص دیر شود، شدت زیاد می شود به نحوی که در دوران بلوغ ظرف شش ماه ممکن است خیلی سریع درجه اسکولیوز ایدیوپاتیک زیاد شود .تشخیص به موقع بهترین اقدام می باشد. در بعضی از مجامع غربالگری در مدارس به صورت دوره ای توسط پزشک و یا همکاران کمک پزشک با همین تست ساده تشخیص داده و تحت نظر قرار میگیرند وکاملا قابل درمان هستند.
البته یک نکته دیگر هم ممکن است که به ما کمک کند عدم تراز شانه ها، در حالت عادی شانه راست و چپ با هم در یک سطح هستند.اگر یکی از شانه ها بالا یا پایین باشد احتمالا نشانه اسکولیوز است. اما دلایل دیگری هم ممکن است باعث عدم تقارن شانه ها باشد مثل عدم تساوی پاها و یا اختلال در لگن ویا علل دیگر ولی در هر صورت باید پیگیر باشیم.
یکی از نکاتی که میتواند به ما کمک کند این است که بیماران عنوان میکنند هنگام اندازه گیری لباس خیاط متوجه شده که سمت راستم با چپم فرق داره. در این دوران بهترین کار برای تشخیص همین نکاتی است که خدمتتون عرض کردم. مجدد تاکید میکنم به این مسئله حتما حتما شخصیت و منش و رفتار فرزندتان را در نظر بگیرید. تحکم، دعوا و سرکوفت نباشد. به هر صورت به قول خود جوانها رو اعصابشون راه نرویم. در کنارشان باشید نه در مقابلشان به این ترتیب میتوانید این معضل رو حل کنید قبل از اینکه شدید شود.
پیشگیری بهتر از درمان است
در مورد تشخیص زود رس و به موقع اسکولیوز صحبت کردیم این همان نکته ای است که در پزشکی گفته می شود پیشگیری بهتر از درمان است. تا حدودی میتوان گفت شاید پیشگیری باشد. اصولا در دوره رشد سریع که در دخترها معمولا یکی دو ماه قبل از شروع عادت ماهیانه هست و تا شش ماه عادت ماهیانه این رشد سریع وجود دارد در این شش ماهه رشد بسیار سریع هست. در دوران رشد سریع، اسکولیوز هم ممکن هست پیشرفت سریع داشته باشد.
بنابراین دقت توسط والدین به خصوص مادر فرزند خیلی مهم است. بعد از اینکه به مرحله تشخیص رسیدیم به هر نحوی با تست خم به جلو یا با عدم تقارن شانه و یا فرض به فرماید خود فرزند عدم قرینگی قفسه سینه را احساس کند. قبل از انجام هرکاری مثل انجام رادیوگرافی بهتراست به پزشک جراح ستون فقرات مراجعه نمایید که از اشعه خوردن زیادی فرزندتان جلوگیری کنید چون هرکدام از این موارد رادیوگرافی خاص خود را لازم دارد اینطور نیست که سرخود عکس بگیریم با اینکار باعث وارد شدن اشعه زیادی به فرزندمان آن هم درسن بلوغ می شویم.
بنابراین قبل از انجام هر اقدام تشخیصی دیگری مثل اسکن، ام آر آی و رادیوگرافی ستون فقرات و یا هر اقدام دیگری ابتدا مراجعه به پزشک جراح ستون فقرات الزامی است. جراح ستون فقرات با تخصص و تبحری که دارد میتواند شما را راهنمایی کند.
قدم اول در این مرحله تشخیص اسکولیوز رادیوگرافی ساده است که در شرایط مناسب در مراکزی با اشعه کم با رادیوگرافی استاندارد و موثر در حالت ایستاده انجام می شود. رادیوگرافی خوابیده برای ما در مرحله اولیه ارزش ندارد.
رادیوگرافی خوابیده برای مراحل تشخیصی بعدی انجام می شود. بنابراین در مرحله اول رادیوگرافی ایستاده که طبق نظر جراح ستون فقرات انجام می شود.خوشبختانه دستگاههای با اشعه کم که به صورت سرتاسری از فرق سر تا کف پا برای اینکه ما به تشخیص برسیم وجود دارد. در تهران هم دو الی سه مرکز در این زمینه وجود دارد. مرحله بعدی این هست که چه بکنیم؟ همه چیز بستگی به درجه اسکولیوز دارد که در پاراگراف بعدی خدمتتون عرض میکنم.
نکاتی در مورد اسکولیوز
میزان شیوع بیماری
قبل از اینکه به درمان برسیم ذکر نکاتی بد نیست؛ اکثرا بیمارانی که به من مراجعه می کنند برایشان سوال هست اصولا شدت شیوع این بیماری، اسکولیوز چقدر میباشد؟ در جامعه و در چه کسانی بیشتر است؟ و نکته بعدی روند بیشتر شدن آن چیست؟ ما به عنوان والدین مراقب چه چیزهای باشیم؟در صورت عدم درمان مثلا عدم درمان ورزشی،عدم استفاده از بریس، و یا حتی عدم انجام درمان جراحی چه مشکلاتی ایجاد میشود؟
مطلب اول شیوع این بیماری است شیوع بستگی به درجه انحنا دارد. انحنا کمتر از ۱۰ درجه حدود ۳٪ ودرجات بین ۱۰الی ۳۰ درجه حدود ۳/۰ ٪ و بیشتر از ۳۰ درجه حدود ۱/۰ ٪ می باشد. بنابراین شیوع انحنا با افزایش درجه کمتر می شود و انحنا ۳۰ درجه حدود ۳۰ برابر کمتر نسبت به انحنای ۱۰ درجه شیوع دارد.
در چه افرادی شایع تر است؟ شیوع آن در دختر ها بیشتر از پسرها هست. و هرچقدر درجه آن بیشتر باشد شیوع آن در دخترها نسبت به پسرها بیشتر میشود .
چگونه از پیشرفت اسکولیوز جلوگیری کنیم؟
اصولا این را باید بیاد داشته باشیم که نشستن، حرکت های ورزشی خیلی تاثیری در این رویه ندارد. حداکثر ۹٪ نشستن در اسکولیوز تاثیر دارد. خیلی مراقب رفتارمان با نوجوانان در سن بلوغ، که سن بسیار حساسی است داشته باشیم و توصیه های مکرر روزانه ( صاف بشین، کج بشین، مواظب باش، زیاد نشین ، موبایل زیاد دستت نباشد) سبب نتیجه ی معکوس شده و روند درمان را کند می کند. نتیجه : نحوه نشستن و حرکات روزمره تاثیری در روند پیشرفت اسکولیوز ندارد.
ورزش در اسکولیوز
گاهی اوقات ورزش کردن را باید محدود کنیم و یا اینکه ورزشهای مخصوصی رو باید انجام بدهند. نوجوانانی که اسکولیوز دارند میتوانند همانند همسن و سالهای خودشان ورزش کنند. حتی در مواقعی که بریس تجویز میکنیم میتواند همانند همسن و سالهای خودشان ورزشها را انجام دهند. یک سری ورزشهای کششی و اصلاحی وجود دارد که می توانند در شبانه روز انجام دهند. بنابراین محدودیتی از نظر فعالیتهای روزمره ندارند.
اگر عمل نکنیم چه می شود؟
اگر عمل نکنیم چه میشود؟ آیا دچار کمردرد بیشتر میشوند؟ باید گفت در درجات پایین زیر ۷۰-۸۰ درجه خیلی فرقی ندارد . بنابراین این افراد کمر دردشان بیش از جامعه غیر از اسکولیوزی نخواهد بود. البته بعضی مواقع وقتی درجات حدود ۷۰ درجه می رسد؛ در طول زندگی به دنبال فعالیتهای روزمره زندگی، ستون فقراتشان دردناک میشود. این مورد را به اسکولیوز می شود ارتباط داد.
در مجموع معمولا درد بخاطرخود بیماری نیست شاید مطالب دیگری مطرح باشد. باید قبل از اینکه اقدام درمانی برای درد انجام شود با بررسی که پزشک معالج انجام می دهد باید ثابت شود که این درد به واسطه اسکولیوز می باشد.
آیا بیماران از نظر تنفسی و قلبی عروقی مشکل پیدا میکنند؟
معمولا در درجات زیر ۸۰ تغییرات ریوی آنچنانی ایجاد نمیشود البته اگر شرایط دیگری مثلا موقع شروع بیماری زیر ۵ سالگی بوده باشد. یا به تعبیر دیگر که توسط جراح ستون فقرات تشخیص داده باشد. آن موقع باید بررسی های بیشتری انجام گیرد. یعنی تستهای ریوی که توسط پزشک فوق تخصص ریه انجام می شود.
با مشورت جراح ستون فقرات و پزشک متخصص ریه می توان تصمیم گرفت برای ریه یا برای اسکولیوز این بیمار کاری انجام شود.پس بنابراین در موارد خفیف که در زمان شروع بلوغ و یا اینکه بعد از ده سالگی شروع شده باشد یا درجه آن زیر ۵۰ بوده باشد خیلی نگران مسئله ریوی نباید باشیم .گرچه در این مورد بررسی های خاص انجام خواهد شد.
طول عمر مبتلایان به این بیماری
آیا طول عمر این عزیزان فرقی با جامعه غیر اسکولیوزی دارد؟ باید عرض کنم نه خیلی؛ چون بررسی های بلند مدتی که در ۴۰-۵۰ سال اخیر در این قضایا صورت گرفته تغییراتی دیده نشده . یعنی طول عمر این عزیزان کمتر از جامعه مشابه شان نیست. مگر اتفاقی بیافتد یا مسئله خاصی پیش بیاد یا شدت درجه آن بالا ۹۰ یا ۱۰۰٪ باشد که در این صورت بله ممکن است تغییراتی روی دهد.
مشکلات روحی ناشی از ابتلا به اسکولیوز
آیا این مسئله از نظر روحی و روانی مشکل ایجاد میکند؟ بله یکی از مسائلی که ؛ خیلی برای مبتلایان اسکولیوز که در سنین نوجوانی که سنین خیلی حساسی هستند و یا حتی بعد از سن بلوغ برای این عزیزان پیش می آید ؛ نگرانی نسبت به ظاهرشان است. که این موضوع باعث حساس شدن آنها می شود.
حتی گاهی اوقات در مورد مسئله درد که خدمتتون عرض کردم خیلی از بیماران در هنگام مراجعه اول ظاهر را ابراز نمیکند. و شکایت اصلی خود را درد اظهار می کند. اصولا بعد از اینکه به آرامی صحبت می شود و ارتباطی بین من طبیب و بیمار ایجاد می گردد آن وقت عنوان میکنند بیشتر نگرانیشان بخاطر ظاهرشان است که اذیتشان میکند.
ظاهر است که باعث مشکل ساز شدن بیماری می شود بحقم هست و این امر طبیعی است. همان طور که نگران سلامتشان هستند از نظر ظاهری این مسئله برایشان مهم است. اینها را باید مد نظر داشته باشیم و بعد هم باید طوری با این بیماران برخورد کنیم که بتوانیم اعتمادشان را جلب کنیم و اگر کاری از دستمان بر میاد برای ظاهرشان انجام دهیم.
ارتباط جراح ستون فقرات با بیمار است که میتواند این مسئله را درست کند نه اسکولیوز بیمار را ( در بیماران با انحراف زیر ۱۵درجه). همان طور که قبلا خدمتتون عرض کردم من سعی میکنم در بیماری های ستون فقرات با همکاران بسیار زیادی مشورت کنم.
یکی از این همکاران که مرتب در تماس و مشورت برای بیمارانم هستم همکاران درمانگر و روانپزشکی که ممکن هست؛ متخصص روانپزشکی یا روانشناس باشد که بسته به نوع گرفتاری با این عزیزان مشورت میکنم و حتی گاهی اوقات بیمار را ارجاع میدهم که یک دوره مشاوره با این همکاران داشته باشند.
در این موارد بهتر است که پزشک معالج وقت کافی برای این نوع بیماران بگذارد تا به این ترتیب بتواند با بیمار ارتباط برقرار کند و توصیه ی من به والدین این عزیزان زمانی که به مطب مراجعه میکنند این است که اجازه دهند خود این نوجوان مشکلاتش را به زبان خودش بازگو کند.
این باعث میشود که با توجه به درک آن نوجوان ما بهتر بتوانیم قدمهای درمانی مان را برداریم و همان طور که تقریبا همه شما عزیزان میدانید درمان اسکولیوز درمان یک نسخه ای نیست درمان آپاندیست نیست که با یک جراحی ساده مسئله حل شود. اسکولیوز درمانی چند ساله نیاز دارد حالا چه بریس یا ورزش و یا عمل بخواهد؛ والدین نقش بسیار مهمی در ارتباط من جراح ستون فقرات با بیمار ایفاء می کنند.
